Cerys mewn Versace

Pnawn glawog, pawb bach yn fflat, naws oer yn yr awyr. Dydd Sadwrn ola’ Steddfod. Trodd sudd yr wythnos yn byllau mwdlyd dan draed. Brysiais draw o’r maes i Oriel Ffin y Parc cyn i’r falen Eisteddfodol allu gafael ynof. Dyma ofod gogoneddus yn y goedwig, yn gynnes ynghanol tywyllwch y dail. A dwi mor falch fy mod wedi mentro draw i’r plasdy cysurlon: yn rhan o arddangosfa ‘Menywod Cymreig’ yr oriel roedd cynfasau o waith celf blith draphlith ar hyd y lle – gweithiau gan Seren Morgan Jones, Sarah Carvell a Luned Rhys Parri yn leinio waliau’r moethus fan. Yn y stafell gyntaf ar y dde, wele bedwar paentiad Seren Morgan Jones, un i bob wal o’r stafell yn gwarchod (neu’n bygwth) coron T Glynne Davies sy’n eistedd yn swil ar blinth yn eu canol. Dyma bortreadau olew ac acrylig: o Morfudd mewn Gaultier, Cerys mewn Versace, Luned mewn siwmper oren a Buddug mewn Rodarte, pob sgwaryn o gynfas yn llawn personoliaeth unigryw'r menywod ffuglennol sy’n preswylio oddi mewn iddynt, yn herio’r gwyliwr i feiddio eu beirniadu o fewn rhychwant posibiliadau a gweadau paent.

Peth cymharol newydd yn hanes ein diwylliant celf weledol yw arddangos a dathlu corff o baentiadau o fenywod gan fenywod. Gwelais waith Seren Morgan Jones am y tro cyntaf rai blynyddoedd yn ôl yn Gallery Ten, Caerdydd, pan oeddwn yn arddegyn brwd yn cael dod i weld celf y brifddinas a’r Amgueddfa Genedlaethol o ddiffeithwch cymharol Abertawe, lle’r oedd Oriel y Glynn Vivian wedi cau ers blynyddoedd. Cofiaf gerdded o amgylch yr oriel fechan honno a rhyfeddu, a syllu syllu ar y gyfres o bortreadau o fenywod herfeiddiol yr oedd Seren Morgan Jones wedi eu paentio, a hwythau’n syllu’n ôl arnaf i, y gwyliwr, eu hwynebau o’r 21g wedi eu cyfosod yn bowld â’u gwisgoedd Cymreig traddodiadol neu syffragetaidd. Am y tro cyntaf erioed, efallai, roeddwn i’n gweld menywod Cymreig a chymhlethdod ein hunaniaeth a’n gweddau amrywiol yn cael eu harchwilio mewn celf weledol gyfoes gan fenyw Gymreig arall. Yn dew, yn denau, yn ddu, yn wyn yn Asiaidd, yn hardd o hyll, hyd yn oed. Dyma oedd dechrau creu naratif newydd am y fenyw Gymreig ar gyfer ein cenhedlaeth ni. Gwyrdroi ein disgwyliadau o’r hen fenyw fach. Cafodd y paentiadau hyn fwy o argraff arnaf na holl gasgliad yr Amgueddfa Genedlaethol ar ei hyd; doedd Monet, Bonnard na Pissaro ddim ynddi. Roeddwn i’n gallu uniaethu, am unwaith, â’r hyn oedd o’m blaen: dathliad o fenywod hyderus yn hawlio perchnogaeth o’u meddyliau a’u cyrff eu hunain mewn gofod cyhoeddus. Ymgollais am amser mewn paent, fel yr wyf yn dwlu gwneud o dro i dro wrth sefyll o flaen gwaith celf sy’n awgrymu cymaint heb ddweud y cwbl. Ymgollais yng nghyfoeth y technegau a’r gweadau cyferbyniol, y lliwiau chwareus, eu manylder – profais lonyddwch syllu.

Fel yng ngwaith blaenorol Seren Morgan Jones, mae’r menywod ym mhaentiadau arddangosfa Ffin y Parc yn ymddangos mor ddi-lol ag erioed, yn ein herio i ailystyried ein ffordd o edrych ar fenywod. Life imitates art. A’u hwynebau paent olew sgleiniog a’u hystumiau saslyd, y blodau a’r pethau gwyllt anystywallt addurniadol sy’n eu hamgylchynu, maent bron â bod yn diogelu eu hunain rhag llygaid y gwyliwr. Yn wir, edrychant mor gyfforddus yn eu crwyn moethus yng nghyd-destun y dillad designer crand fel bod diwylliant ffasiwn ac estheteg yn cyfoethogi eu hunaniaeth yn hytrach na thanseilio eu rhinweddau naturiol. Ymwrthodant â’r male gaze (gwryw-wyliadwraeth?) yn ddiymdrech fel pe na bai canrifoedd o droi menywod yn wrthrych chwant mewn paentiadau gan ddynion erioed wedi digwydd. Hawliant eu gofod eu hunain ar yr hen waliau, gofod amlweddog newydd o fewn y traddodiad patriarchaidd unllygeidiog.

Fy ffefryn o’r pedwar yw Cerys mewn Versace, a hi sy’n addurno clawr llyfryn yr arddangosfa. Mae’n eistedd yno’n gwbl hunanfeddiannol ar bentwr o ddeunyddiau ynghanol cawod o flodau sy’n tasgu dros bob man. Rhaid i’r gwyliwr ddygymod â thalpiau tonnog o gnawd menyw sy’n hyderus yn ei siâp ei hunan o fewn sgwâr ar wal oriel. Mae’r cellulite ar ei chroen wedi ei gyfleu’n ogoneddus, wedi ei weld â llygad sy’n dathlu crychau cyrff benyw, â llaw sydd wedi paentio’r amherffeithrwydd hynny’n berffaith, gyda gofal a sensitifrwydd a chanmoliaeth o’r hyn y mae corff Cerys Mewn Versace wedi gallu ei gyflawni oherwydd, neu er gwaethaf, patrymau ei cellulite. (Noder na allaf ganfod gair Cymraeg am cellulite – nid yw’n effeithio ar Y Fenyw Gymreig, yn amlwg). Mae Cerys yn syllu’n syth ata’ i, yn ddidostur ei hedrychiad, yn awgrymu female gaze neu drem fenywaidd sy’n dryllio pob ymgais ar feirniadaeth ohoni. Coron T Glynne druan. 

Ond fy hoff beth am waith Seren Morgan Jones, cyn dechrau mwynhau’r darlleniadau ffeministaidd llwythog, yw’r modd y mae pob portread yn faes chwarae ar gyfer ymestyn posibiliadau paent. Sylwch ar gyfosodiad y paent arian sgleiniog, cras a bras ar ffrog Rodarte Buddug gyda ffwr mwll, manwl, naturiolaidd y gath wrth ei hochr – mae’r arbrofi hwn yn creu byd o weadau swrrealaidd a chyffrous. Cyfunir crefft a phrofiad artist sy’n gallu paentio cnawd nes ei fod yn edrych yn gyffyrddadwy, gyda brwdfrydedd artist nad yw’n ofni gosod sblojys tew taci a fflat o baent yn gefnlen i gymhlethdod tonau croen dynol. Ambell waith mae’r paent wedi ei daenu o amgylch Morfudd, Buddug, Luned a Cerys fel eisin cacen, yn ymddangosiadol ddiangen, ond yn hollol flasus. Dyma ddathliad o fateroldeb ac egni cyfrwng yr artist hon – paent fel stwff i’w fowldio a’i fwynhau.