O'r Pedwar Gwynt

Adolygu

Llafnau o oleuni

Angharad Penrhyn Jones

Mae Gwn Glân Beibl Budr yn albwm sydd yn cydio yn eich calon o’r dechrau un ac yn gwrthod llacio gafael tan y nodyn olaf. Mae i’r caneuon hyn deimlad elfennol, oesol. Dyma albwm tywyll, dirdynnol; mae’n gynnil ac yn treiddio i’ch cwsg, yn tarfu ar eich…

Adolygu

Public Service Broadcasting

Ceri Williams

Nodweddir perfformiadau Public Service Broadcasting gan gyfuniad unigryw o gerddoriaeth roc electronig egnïol a ffilmiau archif gwreiddiol – 'think Pathé meets Pet Shop Boys,' meddai'r Guardian. Trefnwyd y daith ddiweddaraf, a ddaeth i Ganolfan Gelfyddydau Pontardawe yn yr hydref, ar gefn llwyddiant yr albwm Every Valley.

Dyma un…

Adolygu

Codiad yr Ehedydd: Brexit cerddorol?

Rhys Watkin

Cyflwynwyd cyngerdd o weithiau gan Ralph Vaughan Williams, Lili Boulanger, a’r Gymraes Rhian Samuel gan Gerddorfa Symffoni’r Coleg Cerdd a Drama fis Tachwedd, ar y thema ‘tirluniau’. Roedd cysgod Sul y Cofio a’r Rhyfel Mawr yn drwm ar y rhaglen, a gynhwysai The Lark Ascending (1914) a…

Adolygu

Artes Mundi 8 – rhyfedd o fyd

Dylan Huw

Artes Mundi, a agorodd ei hwythfed arddangosfa ddiwedd mis Hydref yn yr Amgueddfa Genedlaethol yng Nghaerdydd, yw gwobr gelf ‘fwyaf’ y Deyrnas Gyfunol – fel mae ei nodiadau i ymwelwyr yn hoff o’n hatgoffa. Er ei bod, o ran proffeil, yn parhau i geisio dal i…

Adolygu

Tylwyth teg ym Môn

Miriam Elin Jones

Mewn sioe gerdd lachar, How to Win Against History, y dysgais i gyntaf am fodolaeth pumed Marcwis Môn. Gyda’r fersiwn honno o stori anhygoel y dyn hwn yn fyw yng fy nghof – dyn a wariodd bob ceiniog o’i gyfoeth teuluol ar ddeiamwntiau…

Adolygu

‘Yr ysbryd sy’n mynnu cofio’

Morgan Owen

Gorddefnyddir yr ansoddair ‘cynnil’ wrth adolygu a gwerthu nofelau Cymraeg: perthyn y gair i eirfa (an)feirniadol dra ystrydebol erbyn hyn, nad yw’n golygu odid ddim (ail agos i ‘cynnil’ yw ‘cignoeth’). Yn yr achos hwn, fodd bynnag, hynod briodol yw’r gair ‘cynnil’ a chlod mawr i’r awdur yw y llwyr…

Adolygu

O Gefn Golau i’r sêr ac yn ôl

Katie Gramich

Ym mhennod gyntaf ei lyfr dylanwadol The Dragon has Two Tongues (1968), sy’n sôn am ei ddatblygiad fel awdur, mae Glyn Jones – brodor o Ferthyr – yn datgan: ‘While using cheerfully enough the English language, I have never written in it a word about any country…

Adolygu

Hiliaeth a Chymreictod

Dyfrig Jones

Prin fod unrhyw un yn ysgrifennu am hil yn Unol Daleithiau’r America heddiw â’r un angerdd, yr un dyfeisgarwch, yr un graen â Ta-Nehisi Coates. Ef, yn ôl Toni Morrison, yw etifedd James Baldwin, yr unig un a lwyddodd i lenwi’r gwacter sydd wedi bodoli ers…

Adolygu

Poblyddiaeth: y cysgod arhosol

Angharad Penrhyn Jones

Nid yw’r cysyniad o boblyddiaeth yn un cwbl eglur. Caiff y gair ei luchio o gwmpas y dyddiau hyn, a’i ddefnyddio mewn ffyrdd mor llac ac amwys nes ei fod, bron iawn, yn ddiystyr. Weithiau, fe’i defnyddir i ddynodi ‘poblogaidd’, dro arall, ‘ffasgaidd’. Nid yr…

Adolygu

Ar y bwrdd bach

O’r Pedwar Gwynt

Codi Llais, gol. Menna Machreth (Y Lolfa, Gorffennaf 2018)

Yn y gyfrol hon, mae yma drafodaeth ar holl gyfoeth a chymhlethdod profiadau merched heddiw: natur wrywaidd gwleidyddiaeth ein Senedd; y rhagfarnau a wynebir gan amaethwyr benywaidd; aflonyddu rhywiol yng nghoridorau San…

Adolygu

Cân iach y galon

Casi Dylan

Gall yr annisgwyl gynnig ffordd newydd o weld y byd. Yn ‘Llygad y Dydd yn Ebrill’ Saunders Lewis, un blodyn bach sy’n troi cae gwanwyn yn ‘Llwybr Llaethog’: ‘Doe gwelais lygad y dydd / fel drych harddwych y wawrddydd; / echdoe dibris y troediwn, / a doe…

Adolygu

Gwaith caled deddfu

Emyr Lewis

Crëwyd Cynulliad Cenedlaethol cyntaf Cymru yn 1998. Diddymwyd ef yn 2006. Er mai dyma’r gwirionedd cyfreithiol, nid dyma ganfyddiad pobl Cymru, ac felly nid dyma’r gwirionedd gwleidyddol. Y rheswm dros hynny yw bod sefydliad arall o’r un enw wedi ei greu, er ei fod o ran…

Adolygu

Pris cydwybod

Alan Llwyd

Cyfnod creulon, didostur oedd cyfnod y Rhyfel Mawr; cyfnod o ddioddefaint mawr, dioddefaint corfforol yn ogystal â dioddefaint meddyliol. Yn ystod y blynyddoedd 1914-1918 y cymerwyd rhyddid dyn oddi arno. Ar ôl 2 Mawrth 1916, pan ddaeth gorfodaeth filwrol i rym, nid oedd…

Adolygu

Byw rhwng dau fyd

Megan Tomos

Fel awdures plant yr adwaenid Elena Puw Morgan tan i Nansi Lovell: Hunangofiant Hen Sipsi ennill gwobr y Brif Nofel iddi yn Eisteddfod Genedlaethol Caergybi 1927. Yn 1933 y cyhoeddwyd y nofel gyntaf; o ganlyniad i’w phoblogrwydd, cafodd ei hailargraffu yn 1934…

Adolygu

Gofal ‘wyneb i waered’

Angharad Puw Davies

Clywsom gryn dipyn dros yr haf am ben-blwydd y Gwasanaeth Iechyd yn ddeg a thrigain oed, a bu llawer yn cofio cyfraniad y Cymro Aneurin Bevan yn ei sefydlu. Llai o sôn fu, yn y wasg Gymraeg o leiaf, am golli…

Adolygu

Gareth Jones a newyn Wcráin

Ned Thomas

Meta-stori sydd gen i, sef hanes y ffordd yr adroddir y stori: stori Gareth Jones yn Rwsia ac Wcráin. Bydd llawer wedi clywed, yn fras o leiaf, am y newyddiadurwr ifanc a mentrus o Gymro a fu’n llygad-dyst i newyn mawr Sofietaidd…