O’r Pedwar Gwynt

Mewn sioe gerdd lachar, How to Win Against History, y dysgais i gyntaf am fodolaeth pumed Marcwis Môn. Gyda’r fersiwn honno o stori anhygoel y dyn hwn yn fyw yng fy nghof – dyn a wariodd bob ceiniog o’i gyfoeth teuluol ar ddeiamwntiau…

Gorddefnyddir yr ansoddair ‘cynnil’ wrth adolygu a gwerthu nofelau Cymraeg: perthyn y gair i eirfa (an)feirniadol dra ystrydebol erbyn hyn, nad yw’n golygu odid ddim (ail agos i ‘cynnil’ yw ‘cignoeth’). Yn yr achos hwn, fodd bynnag, hynod briodol yw’r gair ‘cynnil’ a chlod mawr i’r awdur yw y llwyr…

Prin fod unrhyw un yn ysgrifennu am hil yn Unol Daleithiau’r America heddiw â’r un angerdd, yr un dyfeisgarwch, yr un graen â Ta-Nehisi Coates. Ef, yn ôl Toni Morrison, yw etifedd James Baldwin, yr unig un a lwyddodd i lenwi’r gwacter sydd wedi bodoli ers…

Codi Llais, gol. Menna Machreth (Y Lolfa, Gorffennaf 2018)

Yn y gyfrol hon, mae yma drafodaeth ar holl gyfoeth a chymhlethdod profiadau merched heddiw: natur wrywaidd gwleidyddiaeth ein Senedd; y rhagfarnau a wynebir gan amaethwyr benywaidd; aflonyddu rhywiol yng nghoridorau San…

Gall yr annisgwyl gynnig ffordd newydd o weld y byd. Yn ‘Llygad y Dydd yn Ebrill’ Saunders Lewis, un blodyn bach sy’n troi cae gwanwyn yn ‘Llwybr Llaethog’: ‘Doe gwelais lygad y dydd / fel drych harddwych y wawrddydd; / echdoe dibris y troediwn, / a doe…

Crëwyd Cynulliad Cenedlaethol cyntaf Cymru yn 1998. Diddymwyd ef yn 2006. Er mai dyma’r gwirionedd cyfreithiol, nid dyma ganfyddiad pobl Cymru, ac felly nid dyma’r gwirionedd gwleidyddol. Y rheswm dros hynny yw bod sefydliad arall o’r un enw wedi ei greu, er ei fod o ran…

Cyfnod creulon, didostur oedd cyfnod y Rhyfel Mawr; cyfnod o ddioddefaint mawr, dioddefaint corfforol yn ogystal â dioddefaint meddyliol. Yn ystod y blynyddoedd 1914-1918 y cymerwyd rhyddid dyn oddi arno. Ar ôl 2 Mawrth 1916, pan ddaeth gorfodaeth filwrol i rym, nid oedd…

Fel awdures plant yr adwaenid Elena Puw Morgan tan i Nansi Lovell: Hunangofiant Hen Sipsi ennill gwobr y Brif Nofel iddi yn Eisteddfod Genedlaethol Caergybi 1927. Yn 1933 y cyhoeddwyd y nofel gyntaf; o ganlyniad i’w phoblogrwydd, cafodd ei hailargraffu yn 1934…

Clywsom gryn dipyn dros yr haf am ben-blwydd y Gwasanaeth Iechyd yn ddeg a thrigain oed, a bu llawer yn cofio cyfraniad y Cymro Aneurin Bevan yn ei sefydlu. Llai o sôn fu, yn y wasg Gymraeg o leiaf, am golli…

Meta-stori sydd gen i, sef hanes y ffordd yr adroddir y stori: stori Gareth Jones yn Rwsia ac Wcráin. Bydd llawer wedi clywed, yn fras o leiaf, am y newyddiadurwr ifanc a mentrus o Gymro a fu’n llygad-dyst i newyn mawr Sofietaidd…

Mae ‘Maes E’ ar Libertino yn ymgais hollol orfoleddus – a hollol dorcalonnus – i ddiffinio iwtopia ar dir Cymru. Caiff hen Faes B y 60au (sy’n teimlo erbyn hyn fel relic o hen fyd agrarian, diflanedig) ddosaid o foddion, yn y gobaith y daw tyfiant mwy eangfrydig, mwy goddefgar a…

Mae’r elw o werthiant y nofel hon yn mynd tuag at helpu ffoaduriaid rhyfel. Dyna’r hyn mae prif gymeriad Llinynnau, Ceridwen Jeremy, yn ei wneud hefyd, wrth iddi roi lloches yn ei chartref yng nghefn gwlad Ceredigion i ffoaduriaid o’r rhyfel yn Syria, yn ogystal â…