O'r Pedwar Gwynt

Dadansoddi

Byd natur ansefydlog

Bruno Latour, cyf. Owen Martell

Ceisiais amlinellu [yn y ddarlith hon] rhyw fath o driniaeth gychwynnol a'n harweiniai i chwarae yn erbyn ei gilydd wahanol ffyrdd o 'fod yn y byd'. Hynny yw, i ofyn cwestiynau hen a chyffredin iawn: pwy, ble, pryd, sut a pham? Pwy ydym ni, ni…

Dadansoddi

Y diwyd diymhongar

Jon Gower

Os yw awduron yn rhannu’n ddau dosbarth – yr hunanbwysig a’r diymhongar – roedd Gareth F Williams yn sicr yn perthyn i’r ail grŵp. Prin bod ’na’r un awdur yng Nghymru wedi cynhyrchu cymaint, a gwneud hynny’n gyson, heb golli golwg erioed ar safon na cholli ei ddiléit yng ngrym geiriau.

Dadansoddi

Creu, cyhoeddi, cwmnïa

Rosanne Reeves

Nôl ym mis Hydref 1986, sefydlwyd Honno fel Cwmni Cydweithredol Cymunedol i Fenywod Cymru. Nid digwyddiad sydyn oedd hwn ond rhan – ac adlewyrchiad – o’r brwdfrydedd a’r bwrlwm a ddatblygodd ymhlith menywod yng Nghymru ym maes gwleidyddiaeth, y cyfryngau, academia a llenyddiaeth mewn ymgyrch…

Dadansoddi

Dahl dy dir: yr Amgueddfa Genedlaethol a’r Gymraeg

O’r Pedwar Gwynt

Dw i ddim yn rhy siŵr erbyn hyn sut i ysgrifennu enw’r adeilad mawreddog ym Mharc Cathays lle gallwch fynd, ar brynhawn Sadwrn braf, i weld gweithiau gan Monet a Degas, er enghraifft, yng nghasgliad godidog chwiorydd Davies Llandinam, a chredu am awr,…

Colofnau

Tri pheth ar fy meddwl

Eurig Salisbury

Mae'r pren afal yn yr ardd yn llwythog o gnwd y tymor. Pan ddaethom yma rai blynyddoedd yn ôl, roedd eiddew wedi cropian o'r bôn i'r brig ac wrthi'n mygu'r goeden yn ara' deg. Bellach mae'r holl dyfiant wedi ei glirio a phatio newydd a photiau taclus yn ei…

Colofnau

‘Y rhan dros y cyfan’

Owen Martell

Fel golygyddion cylchgrawn llenyddol newydd, amhosib fyddai i ni beidio ag ychwanegu gair neu ddau at y llu teyrngedau a dalwyd eisoes i Gwyn Thomas, a fu farw ym mis Ebrill eleni. Roedd Gwyn yn un o Lywyddion O’r Pedwar Gwynt ac er na…

Colofnau

‘Y sêr wedi syrthio’

Golygyddol

Profiad digon digalon oedd dilyn trafodaethau a dadleuon y refferendwm ar Ewrop yn ystod y misoedd diwethaf. Roedd y papurau newydd ‘swyddogol’, heb sôn am y cyfryngau cymdeithasol, yn llawn hanner-gwirioneddau – a chelwydd noeth – a’r cyfan yn ymdebygu ar brydiau i ffuglen grotésg,…

Colofnau

Plu’r Mamo

Mihangel Morgan

Arferai Kamehameha y cyntaf (1736–1819), Kamehameha Fawr fel y’i llysenwid am iddo sefydlu brenhiniaeth Hawaii yn 1810, wisgo clogyn melyn ysblennydd ar gyfer defodau brenhinol. Nid yw’r gair ‘melyn’ yn gwneud cyfiawnder â godidowgrwydd y dilledyn unigryw hwn; mae’n felyn sydd fel petai’n ymbelydru gan ryw leufer…

Dadansoddi

Sut ofod oedd y dyfodol?

Miriam Elin Jones

'A phwy, yn ei iawn bwyll, a ymboenai ag iaith nad oedd o werth i neb ond pregethwyr a beirdd ymfflamychol, iaith heb iddi unrhyw derm "that will help in the smallest degree the spread of science"?'

Colofnau

Socrates ar y stryd

Huw L Williams

Caniatáu i Socrates 'gerdded yn ein plith’, dyna oedd anogaeth yr athronydd o Gymro Dewi Z Phillips yn ei waith ôl-argraffedig, Ffiniau (2007). Apêl glir oedd honno ar i’w gyd-wladwyr gynnig lle i athroniaeth nid yn unig yn ein prifysgolion ond hefyd yn ein bywydau beunyddiol.…

Colofnau

Ymuno â‘r ‘Mur Coch’ yn Ffrainc

Ifor ap Glyn

Sefyll ar sgwâr Sant Siôr yr oeddwn yn Toulouse. Pnawn Llun a phob caffi awyr-agored yn gyforiog o grysau coch, a’r parti wedi gorlifo i’r llecynnau gwyrdd o dan y coed yng nghanol y sgwâr. Yno roedd rhagor o grysau coch, a baneri draig goch a chroes…

Colofnau

Geiriau: Streigl

Dylan Foster Evans

Tarian y Gweithiwr, Calan Gaeaf 1900, tudalen 6. Ar y sgrin, ar fy nglin: y papur newydd radicalaidd o’r De diwydiannol wedi ei ddigido gan y Llyfrgell Genedlaethol. Rwy’n chwyddo’r ddelwedd ac yn sgrolio yma ac acw ...

Dadansoddi

Nefyr in Iwrop?

Ned Thomas

Yn ystod fy oes i newidiodd ‘Ewrop’ o fod yn gysyniad daearyddol a diwylliannol, ac yn ddyhead gwleidyddol i rai, i fod yn realiti sefydliadol anghyflawn, amherffaith ac, fe ymddengys, digon simsan. Ni wyddom beth fydd effaith y bleidlais ddiweddar ym Mhrydain ar…

Dadansoddi

Sgrech yr isymwybod Cymraeg

Daniel G Williams

'Y mae yna fwy nag un chwyldroi distaw ar syniadau dynion yn cymryd lle bellach yn y byd, ac nid y lleiaf ohonynt yw’r dealltwriaeth newydd sy’n graddol ennill tir o ddyfnder a phwysigrwydd yr angen am wreiddiau. Ac yng nghraidd yr angen hwnnw…

Dadansoddi

Byd Gwyn yw’r byd a gano

Derec Llwyd Morgan

Pan fu farw Gwyn Thomas ddydd Mercher 13 Ebrill eleni, bu farw un o feirdd pwysicaf y Gymru sydd ohoni, ac un o’i hysgolheigion mwyaf gwerthfawr a goleuedig. I bawb a’i hadwaenai, bu farw hefyd ŵr na welir odid fyth ei gywirach,…

Dadansoddi

Daearu Ewrop

Sioned Puw Rowlands

‘Fel priodas wedi ei threfnu â gŵr mwy cefnog.’ Dyna sut y disgrifiodd Andrea aelodaeth ei gwlad, Rwmania, o’r Undeb Ewopeaidd. Cael ei holi ydoedd ynghylch ei chanfyddiad o Ewrop, ar gyfer prosiect i gofnodi lleisiau y genhedlaeth iau, o Porto i Riga (I like Europe Caroline…